==== Georg Goltermann ==== \\ **GOLTERMANN, GEORG (EDUARD)** * Hannover 19. Aug. 1824 | † Frankfurt/M. 29. Dez. 1898; Violoncellist, Kapellmeister, Komponist {{:goltermann-ffm6.jpg?nolink&230 |}} Ersten Unterricht erhielt Goltermann von seinem Vater, dem Kantor und Organisten Heinrich Friedrich (nicht „Cord“) Goltermann in Hannover. Seit 1847 lebte er in München, vervollkommnete seine Ausbildung als Cellist und Komponist bei Joseph Menter bzw. Ignaz →Lachner und trat in Konzerten auf. Die von ihm geleitete Erstaufführung seiner A-moll-Sinfonie op. 20 im Leipziger Gewandhaus im Dezember 1851 erbrachte ihm überregionale Anerkennung als Komponist. Eine im Herbst des folgenden Jahres begonnene Konzertreise führte ihn über Nürnberg nach Würzburg, wo er im Winter 1852/53 als Kapellmeister engagiert war. Im Mai 1853 trat Goltermann neben Ignaz Lachner die Anstellung als (zunächst und nominell) Zweiter Kapellmeister und Chordirektor am Frankfurter Stadttheater an und rückte nach Lachners Pensionierung (1875) auf die Position des Ersten Kapellmeisters vor. Goltermann war seit 1856 mit Anna Kayser, der Tochter eines Frankfurter Maurermeisters, verheiratet. **Werke** (Unter besonderer Berücksichtigung der seit 1854 in der Region erschienenen; die meisten Werke für Vc. und Orch./Kl. kamen auch in unterschiedlichen Bearbeitungen heraus. Die Datierungen beziehen sich auf die frühesten der oft zahlreichen Auflagen) — 1. //Concert// (Vc., Orch.) op. 14, Leipzig: Breitkopf & Härtel [1852]; D-Mbs ([[http://mdz-nbn-resolving.de/urn:nbn:de:bvb:12-bsb11149936-2|digital]]) <> //Romance// (Vc., Orch.) op. 17, Offenbach: [[andre|André]] [1854]; D-B, D-OF <> //Symphonie// op. 20, Leipzig: Breitkopf & Härtel [1852]; D-B, %%GB%%-Eu <> 6 //Gesänge// op. 21, Offenbach: André [1854]; D-B, D-OF <> //Romance// (Vc., Orch.) op. 22, ebd. [1855]; D-B, D-OF <> 6 //Gesänge// op. 23, ebd. [1856]; D-B, D-OF <> //Capriccio// (Vc., Orch.) op. 24, Hannover: Nagel [1856]; D-Mbs ([[http://mdz-nbn-resolving.de/urn:nbn:de:bvb:12-bsb11145190-1|digital]]) <> //Grand Duo en Forme d’un Sonate// (Vc., Kl.) op. 25, Leipzig: Peters [1857]; D-B, D-KNh, D-Mbs <> //Vier Lieder// op. 26, Offenbach: André [1856]; D-B, D-Kbeer, D-OF <> //Frühlingslied// (Sst., Kl., Vl.) op. 27, Frankfurt: [[henkel|Henkel]] [?]; ehemals D-B <> 4 //Lieder// op. 28, Frankfurt: Henkel [1859]; D-B <> Lied //Schönster Wunsch// (m. Kl. u. Vc.) op. 29, Offenbach: André [1859]; D-B, D-OF <> 2. //Concert// (Vc., Orch.) op. 30 (Widmung an [[bockmuehl|Robert Emil Bockmühl]]), ebd. [1860]; D-B, D-OF <> //Zwei Balladen// op. 31, ebd. [1859]; D-B, D-OF <> //Sechs Gesänge// op. 32, ebd. [1860]; D-B, D-Kbeer, D-OF <> //Die Worte des Glaubens// (SATB, Kl.) op. 33, Frankfurt: Henkel [1861] <> //Sechs Gesänge// op. 34, Offenbach: André [1861]; D-B, D-OF <> //Quatre Morceaux de Salon// (Vc., Kl.) op. 35 (Widmung an [[erlanger|Wilhelm von Erlanger]]), ebd. [1862]; A-Wn, D-B, D-OF <> 1. //Sonatine// (Vc., Kl.) op. 36, ebd. [1862]; D-OF <> //Ouverture zu Waldmeisters Brautfahrt// (Orch.) op. 37, Leipzig: Siegel [1862]; D-Mbs ([[http://mdz-nbn-resolving.de/urn:nbn:de:bvb:12-bsb00091992-9|digital]]) <> //Sechs Gesänge// op. 38, Offenbach: André [1863]; D-B, D-Kbeer (s. Abb. 2), D-OF <> //Drei Gesänge// op. 39, ebd. [1863]; D-B, D-OF <> Lied //Die Thräne des Herzens// op. 40, Mainz: Schott [1863]; D-B <> 3 //Morceaux caractéristiques// (Vc., Kl.) op. 41, ebd. [1863]; D-B, D-Mbs ([[http://mdz-nbn-resolving.de/urn:nbn:de:bvb:12-bsb11149139-5|digital]]) <> //Danses allemandes// (Vc., Kl.), Heft 1, op. 42, ebd. [1864]; D-B, D-Hu, D-Mbs, DK-Kk – dass. ([[foeckerer|Eduard Föckerer]] gewidmet; Va., Kl.) als op. 42bis, ebd. [1864]; PL-Ep (nur Va., [[https://dlibra.bibliotekaelblaska.pl/publication/21413|digital]]) <> //Quatre Morceaux caractéristiques// (Vc., Kl.) op. 43, Offenbach: André [1864]; D-B, D-OF <> //Vier zweistimmige Gesänge// op. 44, ebd. [1864]; D-B, D-OF <> //Fünf Lieder// op. 45, ebd. [1865]; D-B, D-OF <> 4 //Lieder// op. 46, Mainz: Schott [1865]; D-B <> //Danses allemandes// (Vc., Kl.), Heft 2, op. 47, ebd. [1865]; D-B, DK-Kk <> //Quatre Morceaux caractéristiques// (Vc., Kl.) op. 48, ebd. [1866]; B-Ac, D-B, D-BMs (Nr. 4) <> //Vier Soli// (Vc., Kl.) op. 49, Offenbach: André [1866]; D-B, D-OF <> Lied //Inmitten von Blüthen// op. 50, Mainz: Schott [1867]; D-B, %%GB%%-Lbl {{ :goltermann05032019.jpg?nolink&280|}} <> 3. //Concert// (Vc., Orch.) op. 51, Offenbach: André [1868]; D-B, D-OF <> //Romances sans Paroles// (Vc., Kl.) op. 52, ebd. [1868]; D-B, D-OF <> //Quatre Morceaux caractéristiques// (Vc., Kl.) op. 53, Mainz: Schott [1868]; D-B, D-Hu <> //Quatre Morceaux caractéristiques// (Vc., Kl.) op. 54, Offenbach: André [1869]; D-B, D-OF <> Lied //Aus dem Liebesfrühling// op. 55, Mainz: Schott [1869]; B-Ac, D-B <> //Andante religioso// (Vc./Va., Kl.) op. 56, Offenbach: André [1869]; D-B, D-OF, PL-Ep (nur Va., [[https://dlibra.bibliotekaelblaska.pl/publication/32817|digital]]) <> Lied //Nun klinge, mein Lied// (m. Kl. u. Vc.) op. 57, ebd. [1869]; D-B, D-OF <> Lied //Aufgeblüht// (m. Kl. u. Vc.) op. 58, ebd. [1869]; D-B, D-OF <> //Notturno et Saltarello// (Vc., Kl.) op. 59, ebd. [1869]; D-B, D-OF <> //Romance et Tarantelle// (Vc., Kl.) op. 60, ebd. [1869]; D-B, D-OF <> 2. //Sonatine// (Vl./Va./Vc., Kl.) op. 61, ebd. [1870]; D-B, D-OF, PL-Ep (nur Va., [[https://dlibra.bibliotekaelblaska.pl/publication/32821|digital]]) <> //Six Morceaux caractéristiques// (Vc., Kl.) op. 62, ebd. [1871]; D-B, D-OF <> //15 Préludes faciles// (Orgel), Heft 1, op. 63, ebd. [1871]; D-B, D-OF <> //15 Préludes faciles// (Orgel), Heft 2, op. 64, ebd. [1871]; D-B, D-OF <> 4. //Concert// (Konzertstück; Vc., Orch.) op. 65, Offenbach: André [1871]; D-B, D-OF <> //Fantaisie// (Vc., Kl.; über Motive aus Webers //Oberon//) op. 66, ebd. [1872]; D-B ([[http://resolver.staatsbibliothek-berlin.de/SBB0001B58400000000|digital]]) <> //Drei Lieder// op. 68, ebd. [1872]; D-B, D-OF <> Lied //Mein Vaterland// op. 69, ebd. [1872]; D-B, D-OF <> Lied //Rheinfarth// (m. Kl. u. Vc.) op. 70, ebd. [1872]; D-B, D-OF <> Lied //Gruss an Königstein// op. 71, ebd. [1872]; D-B, D-OF <> //15 Morceaux petits et faciles// (Orgel) op. 72, ebd. [1872]; D-B, D-OF <> //Marche héroique// (Kl. 4ms, Vl., Orgue-Mélodium) op. 73, Mainz: Schott [1872]; A-Wn, D-B <> Lied //Perle des Jahres// op. 74, Offenbach: André [1873]; D-B, D-OF <> Lied //Frühlingswonne// op. 75, Mainz: Schott [1873]; D-B, US-COS <> 5. //Concert// (Konzertstück; Vc., Orch.) op. 76, Offenbach: André [1874]; D-B, D-OF <> //Vier Lieder// op. 77, ebd. [1874]; D-B, D-OF <> //Vier Lieder// op. 78, ebd. [1874]; D-B, D-OF <> //Vier Lieder// op. 79, Mainz: Schott [1875]; D-B, %%GB%%-Lbl <> Lied //Liebesbotschaft// op. 80, ebd. [1875]; D-B <> //Ballade// op. 81, Offenbach: André [1876]; D-B, D-OF <> //Kinderlied von den grünen Sommervögeln// (2st. Fr.- oder Jugendchor m. Kl.) op. 82, ebd. [1876]; D-B, D-OF <> //Adagio// (Vc., Orch.) op. 83, Mainz: Schott [1877]; D-B, D-Mbs <> Lied //Herbstlied// (m. Kl. u. Vc.) op. 84, ebd. [1877]; D-B, %%GB%%-Lbl <> //Vier Lieder// op. 85, ebd. [1877]; D-B <> Lied //Frühlingsanfang// (m. Kl. u. Vc.) op. 86, Offenbach: André [1877]; D-B, D-OF <> //Romance. Morceau de Concert// (Vc., Orch. o. Kl.) op. 87, Mainz: Schott [1877]; D-B, D-Hu, D-Mbs <> //Elégie// (Vc., Orch.) op. 88, Offenbach: André [1878]; D-B, D-OF <> //15 Morceaux// (Orgel oder Harmonium) op. 89, ebd. [1879]; D-B, D-OF <> 3 //Romances sans Paroles// (Vc., Kl.) op. 90, Mainz: Schott [1880]; B-Ac, D-B, US-NYp <> Lied //Nach Jahren// (m. Kl. u. Vc.) op. 91, ebd. [1880]; A-Wn, D-B, D-F <> //Trois Morceaux de Salon// (Vc., Kl.) op. 92, Offenbach: André [1879]; D-B, D-OF <> Lied //Mein Stern// (m. Kl. u. Vc.) op. 93, Mainz: Schott [1881]; D-B, %%GB%%-Lbl <> //Festspiel-Ouverture// (Orch.) op. 94, ebd. [1881]; D-B, D-F ([[http://sammlungen.ub.uni-frankfurt.de/urn/urn:nbn:de:hebis:30:2-226889|digital]]) <> //Trois Romances symboliques// (Vc., Kl.) op. 95, Offenbach: André [1881]; D-B, US-DAu <> 4 //Salonstücke// (Vc., Kl.) op. 96, Leipzig: Peters [1881]; D-B, D-Mbs <> //Tonbilder// (Vc., Kl.) op. 97, Offenbach: André [1882]; D-B, D-OF <> //Fantasie// (Vc., Kl.; über Motive von Mendelssohn Bartholdy) op. 98, ebd. [1883]; D-B, D-OF <> //Sechs Tonbilder// (Vl. oder Vc., Kl.) op. 99, Mainz: Schott [1882]; D-B, D-F, D-Mbs <> 6. //Concerto// (Vc., Orch.) op. 100, ebd. [1882]; D-B <> //Sechs Tonbilder// (Vc., Kl.) op. 101, ebd. [1883]; D-B, D-Mbs <> //Quatre Morceaux de Salon// (Vc., Kl.) op. 102, ebd. [1884]; D-B <> 7. //Concert// (Vc., Orch.) op. 103, Offenbach: André [1884]; D-B, D-OF <> //Ernst und Scherz. Sechs leichte Tonstücke// (Vc., Kl.) op. 104, Mainz: Schott [1884]; D-B, %%GB%%-Lbl <> Lied //Wach’ auf mein Herz// (m. Vc. u. Kl.) op. 106, ebd. [1886]; %%GB%%-Lbl, US-COS <> //Zwei ernste Lieder// op. 107, Offenbach: André [1886]; D-B, D-OF <> //Notturno// (Vc., Orch.) op. 108, ebd. [1886]; D-B, D-OF <> //Six Morceaux cractéristiques// op. 113, London: Augener [ca. 1890]; D-F <> //Trois Morceaux faciles// (Vc., Kl.) op. 115, Offenbach: André [1891]; D-B, D-OF <> //Traumbilder. Melodisches Tonstück// (Vc., Kl.) op. 116, Mainz: Schott [1892]; D-B <> //6 easy tone-pictures// (Vc., Kl.) op. 118, London: Augener [1894]; D-Mbs <> //Deux Morceaux// (Vc., Kl.) op. 119, Mainz: Schott [1895]; D-B, D-Mbs <> //Pièces choisies// (Vc., Kl.) op. 120, Offenbach: André [1893]; D-B <> //Vier Lieder// op. 120 [bis], Frankfurt: Firnberg [1894]; D-B, D-F <> //Transcriptions d’opéras// (Vc., Kl.) op. 121, Offenbach: André [1893]; D-B <> Ballade //Die drei Zecher// op. 121 [bis], Frankfurt: Firnberg [1894]; D-B <> //Moderne Suite// (Vc., Kl.) op. 122, London: Augener [1895]; %%GB%%-Lbl <> //Zwei Gesänge// (4st. Mch.) op. 123, Offenbach: André [1896]; D-B, D-OF <> //Zwei Gesänge// (3st. Frch.) op. 124, ebd. [1896]; D-B, D-OF <> //Drei Nocturnes// (Vc., Kl.) op. 125, ebd. [1896]; D-B, D-Mbs <> Lied //Wie ich so lieb dich hab’// (4st. Mch.) op. 127, ebd. [1896]; D-B <> //Vier Stücke// (Vc., Kl.) op. 128, ebd. [1896]; D-B, D-OF <> //6 leichte Tonbilder// (Vc., Kl.) op. 129, London: Augener [1897]; US-COS <> 8. //Concert// (Vc., Orch.) op. 130, Offenbach: André [1898]; D-B, D-OF <> //Trauungsgesang// op. 131, Frankfurt: Firnberg [1898]; D-B <> //Zwei Stücke// (Vc., Kl.) op. 132, Offenbach: André [1900]; D-B, D-OF <> //Vito. Reiterstück// (Vc., Kl.) op. 133, ebd. [1900]; D-B, D-OF <> Singspiel //Ehen werden im Himmel geschlossen// (Frankfurt 1857) **Quellen und Referenzwerke** — Nachlass in D-F (Na Mus 13) <> KB Frankfurt/M. <> Briefe an André in Offenbach: D-F (1858), D-OF (3, 1858–1878); Verlagsscheine (1855–1895) in D-OF; zahlreiche Briefe an und von Goltermann, s. [[http://kalliope-verbund.info/gnd/102411034|Kalliope]] <> //Clara Schumann im Briefwechsel mit Georg Goltermann 1879 bis 1895//, hrsg. von Annegret Rosenmüller, in: //Schumann Briefedition// Serie II, Bd. 16,1, Köln 2020, S. 473–478 <> NZfM 23. Dez. 1851 und passim; //Didaskalia// 20. Dez. 1852 und passim; //Rheinische Musik-Zeitung// 14. Mai 1853 und passim <> zahlreiche weitere Notizen und Berichte in der lokalen und Fachpresse <> MMB <> Kat. André 1900, Kat. Schott 1900 **Literatur** — Robert von Zahn, Art. //Goltermann// in MGG2P (dort weitere Literaturangaben) <> Katharine Ann Geeseman, //The Rise and Fall of the Cellist-Composer of the Nineteenth Century: A Comprehensive Study of the Life and Works of Georg Goltermann Including a Complete Catalog of his Cello Compositions//, Phil. Diss. University of Florida 2011 Abbildung 1: Grabstein Goltermanns auf dem Frankfurter Hauptfriedhof (Gewann D an der Mauer 153), aufgenommen von Kristina Krämer im August 2018 Abbildung 2: Titel der //Sechs Gesänge// op. 38, Offenbach: André [1863]; D-Kbeer ---- Axel Beer